Йиғлаётган номус

• 

Подробности

Бўлим: Долзарб мавзу

Чиққан санаси: 02 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Ён қўшним ёлғиз аёл кичкинагина қизчаси билан уч хонали уйда зерикиб қолгани учун маклер — уй олди-сотдиси ва ижарага бериш билан шуғулланувчи кишига икки-учта оғир-вазмин, диёнатли, сипо талаба ёки абитуриент қизлардан ижара турадиганлар топиб беришини айтган экан. Кеча зарур бир юмуш билан қўшни аёлникига чиқсам, маклер жувон иккита ўн саккиз-ўн тўққиз яшар қизларни олиб келган экан. Уй эгаси қизларга ажратилган хонани кўрсатди.Уйининг шарт-шароитини, қизларга қўядиган талабини билдирди. Қизчаларнинг кўзи эса «олма теради». Содда, шаҳар ҳаётининг ўзига хос машаққатини музқаймоқ ейишу хиёбонларда мазза қилиб айланиш, фавворалардан осмону фалакларни кўзлаб сачраётган томчилардан завқланишни тушунган қизалоқлар бир маклерга, бир ҳалиги ижарачи аёлга мўлтираб, «бизга иш топиб беринг, ҳали иш топиб улгурганимизча йўқ эди. Автобусдан тушган заҳотимиз сумкамизни кесиб, пулларимизни ўғирлаб кетишибди. Ёнимизда озгина пулимиз бор эди. Ижара ҳақини кейинроқ тўласак бўладими?» деб сўрашди. Тўғриси қизчаларга раҳмим келди. Ҳалигилардан аввал шоша-пиша:

— Вой, яхши иш бўлмабди-ку! Ишқилиб, бу ерларга келганингизни ота- онангиз билишадими?- деб сўрадим. Қизлар тасдиқ жавобини беришди. Уларга истеҳзо билан чимирилган маклер аёл эса, «Бизда бунақа баҳонаи боислар ўтмайди. Биласизми ойимқиз, менинг ҳақим ижара ҳақининг эллик фоизи бўлади.» деди. Қизлар бир-бирига саволчан термулишди. Мен ишим битгани учун қўшни аёлникида кўп қолмай, чиқиб кетдим. Юқоридаги манзарадан шунчалик мутаассир бўлдим-ки, уззукун хаёлим кўзгусидан эндигина балоғат остонасидан ҳатлаб ўтиб, дунёни рангин тасвирларда кўраётган беғубор, содда қишлоқ қизлари кетмади. Ё, тавба, дедим ўз-ўзимга, бу қанақаси бўлди?! Ҳали ўзини ҳимоя қилолмайдиган, шаҳарнинг шафқатсиз қонун-қоидаларини англаб етмаган қизларни каттакон шаҳарга ёлғиз жўнатган, қўполроқ қилиб айтганда, пул топиб кел, деб кўчага чиқариб юборган қанақа ота-она экан улар?! Худо кўрсатмасин, қизлар бирор диёнатсиз, инсофсиз одамнинг қўлига тушиб қолишса нима бўлади?! Ахир, айтиб бўладими, халқда бурнинг бўлмаса, чап кўзинг ўнг кўзингни чўқишга уринади, деган гап бор. Тўғри, халқимиз иймонли, Худодан қўрқадиган, оқибатли эл. Аммо азизларим, бир нарсани унутмаслигимиз керакки, пул учун, моддий манфаат учун ўз биродарини ёт одамларга сотиб юбораётган, элининг ор номусини ўйламай, аёлларни, қизларни хорижий кимсаларга шаҳвоний мақсадлар хизматига даъват қилаётган ёинки, туғилиб ўсган, нон -туз еган юртига қарши қайраш учун турли оқимларга, жиноий тўдаларга ёшларни тортаётган кимсалар ҳам орамизда йўқ эмас. Балки, гапларим сизга ортиқча ваҳимага ўхшаб туюлар, Тошкентга иш излаб борган бўлса, шунга шунча дийдиёми, деб ғашингиз келаётган бўлса ҳам ажабланмайман. Бир ҳисобда ҳақдирсиз ҳам. (Лекин, кечириб қўясиз, мен бу борада сизни ҳақ деёлмайман!) Доно элимиз, мусофир бўлмагунча, мусулмон бўлмас, дейишади. (Бироқ, мусофир бўлмай туриб ҳам мусулмон бўлганлар орамизда анчагина, а лаббай?) Агар дунёқарашим панд бермаса, юқоридаги нақлда келтирилган «мусулмон» сўзи, кенг маънода тилга олинган бўлиб, мусофирчилик азобини кўрган одам оқил, фаросатли, қийинчиликларга бардош берадиган, ўз бошига ёққан қорни ўзи курай олишга қурбияти етадиган киши бўлишига сифат берилиб айтилган бўлиши керак. Майли, мақоллар халқнинг кўрган кечирганлари, бошидан ўтказганлари ёхуд эшитганлари асосида вужудга келади. Буни ҳам инкор этгимиз йўқ. Аммо, мусофирчиликда пишар экан, деб остонасида совчилар тизилиб турган боши очиқ, бунинг устига ҳали ҳаёт машаққатларига хом, ғўр бўлган қизалоқларни катта шаҳарга қўйиб юбориш мантиққа тўғри келармикин?! Яна кўзлари жавдираб турган ўша қизчаларни эслайман. «Тикувчимиз, кўйлаклар, ёстиқ кўрпа-тўшаклар тикамиз, дастурхонларни безаймиз, илтимос бизларга иш топиб беринглар. Пазандачилик ҳам қўлимиздан келади. Турли хил ширинликларни тайёрлай оламиз…» Э, воҳ, бефаросат она, ақли йўқ ота, дейман ичимда оғриниб, қизингни қўлидан шунча юмуш келар экан, уйингда шарт-шароит қилиб берсанг, ўзингга ҳам, ўзига ҳам қанча наф келтиради. Бола туққанларнинг ҳаммаси ҳам она, бола туғдирганларнинг ҳаммаси ҳам ота бўлолмас экан-да. Ўзимча ўйлаб бу ҳолатни таҳлил қилдим; демак, пойтахтга нон истаб келиб, ёмонларга, нокасларга йўлиқиб, номусидан, келажаги, бахтидан бутун умрга айрилган қизларнинг аччиқ қисматига асосан ота-онаси айбдор экан-да!? Ахир, ёшгина қиз, ҳали ҳаётда ёмонликлар, нохушликлар ҳам учрашини, бир яхшилик ортида минг бир разиллик ўрмалашини, ҳар қадамда эҳтиёткор бўлмаса, (айниқса шаҳарда!) ўзига қийин бўлишини умуман тушуниб етмаган бўлса, дуч келган одамдан яхшилик кутиб, тўғри келганга ишониб кетаверса панд еб қолишини, панд-ки, Худо кўрсатмасин, пировардида бутун умр оҳ чекиб яшашга мажбур бўлиши эҳтимолини ўйлайдиган дунёқараши бўлмаса, унга ота-она деганлар тўғри йўл кўрсатмоғи керак-ку, тўғрими?! Йўқ, муҳтарам муштарий мени авф этсинлар, аммо нима бўлганда ҳам ўн тўққиз яшар қизини ёлғиз катта шаҳарга юборган ота-онани ҳеч тўғри тушунгим келмаяпти.

Бундан анча йиллар аввал бир таҳририятда ишлаб юрган кезларимда, ўзи асли қашқадарёлик бўлган, айни пайтда тақдир тақозоси билан пойтахтда яшаётган жувон қўнғироқ қилди. «Сиздан илтимос, менинг ҳаётимни газетага ёзиб чиқаринг. Бу билан ҳам мен енгил тортаман, ҳам ота-оналарнинг кўзи очилади, ҳам айрим нокас, виждонсиз эркакларнинг мудроқ диёнати туртилиб кетади, деб умид қиламан,- деди аёл, йиғламсираб.- Мактабни тамомлаган йилим ҳужжат кўтариб Тошкентга келдим. Ниятим ўқиш, яхши бир касбни эгаллаб, яхши яшаш, қишлоқнинг чангу тупроғидан нарироқ бўлиш эди. Аммо мақсад деганларига осонгина эришмас экан одам. Талаба бўлиш менга насиб этмади. Шу билан бирга уйга қайтгим ҳам келмади. Қишлоқда мени пахта даласи, қўй-қўзи, сигир- бузоқ кутаётган эди. Мен эса Тошкентга осуда ҳаётни истаб келганман. Шу ерда қолиб ишлайдиган бўлдим. Дўконма дўкон, қаҳвахонама қаҳвахона изғиб бир жойдан иш топдим. Ўша пайтда унча аҳамият бермаган эканман, ақлим киргач билсам, мен қаҳвахона, деб ишга кирган жойим бир гала безорига хизмат кўрсатадиган пиво-бар экан…» Аёлнинг ҳасратидаги ҳисса ўша пиво бардаги иши туфали ҳаёти барбод бўлиб, бир нокаснинг чангалига тушиб қолади. Номуси, келажагига иснод соя ташлаган қиз қишлоққа қайтишни ор билиб, овқатланиш муассасаларида хизматчи бўлиб юраверади. Алал-оқибат, ўша қаҳвахоналардаги мижозларининг «меҳрибон»чилиги билан фарзандли ҳам бўлиб олади!.. Энди қайсидир «саховатпеша» мижози олиб берган бир хонали уйда валади зино (қўпол атама учун узр) боласи билан яшаб юрган экан. Ёши ўтиб, ҳаёт аччиқ-чучугини тотиб, кўп адашиб, тойиб, тайрилиб ҳаёт ҳақиқатини англаб етганидан сўнг, шаҳарда иш истаб, қишлоқнинг қора меҳнатидан қочишга урингани, қисқа қилиб айтганда биргина хатоси пировард оқибатда катта-катта хатоларга, наинки хато, ҳаттоки гуноҳларга ҳам доялик қилганини тушуниб қолибди. Аммо энди бу нарсаларни тушунган билан бирор нима ўзгарармиди?! Вақтни ортга қайтариб бўлмаса. У хатоларни ислоҳ қилиб бўлмаса… Илло-билло, аёл нима демоқчи, денг? «Ўша пайтларда мен ёш эдим, ҳавойи ҳисларга иштиёқманд, қизиқувчан эдим, енгил ҳаёт истаб катта шаҳарни орзу қилганимда, нега ота-онам, мени йўлдан нега қайтаришмади? Нега ҳамма жойнинг ўзига яраша тошу тарозиси бўлишини, мен ям-яшил майса хаёл қилиб қип-қизил чўққа оёқ босаётганимни тушунтиришмади?! Ота-онанинг вазифаси, боласини хавфдан хабардор этиш, яхши- ёмондан огоҳ этиш эмасми?!» дейди сўқир кўзлар очилган адашган аёл. Тўхтанг, тўхтанг, энди ота-онаси айбдор бўлибдими, ўша пайтларда йўлдан қайтаришга уринган бўлса, унамагандир, гапига кирмагандир, деб эътироз билдиришга шошилманг. Ўн етти яшар қизнинг ақли нимага етади?! Ўзингизни ўша ёшдаги ҳолатингизни бир эслаб кўринг-а, дунёни фақат оппоқ-ойдин кўрмасмидингиз?! Сизга кулиб қараганни дўст, ширин сўзни муҳаббат деб билмасмидингиз?! Қолаверса, одам боласи хомсут эмган, қонида шайтон оқиб турадиган махлуқ. Қирқ-эллик, боринг-ки олтмиш ёшида алданиб, йўлдан адашиб қолганлар қанчаю, ўн етти яшар она сути ҳиди оғзидан кетмаган қизчанинг адашиши, қўрасидан қочиб бўрининг уяси олдида ўйнаб юрган қўзичоқнинг қурбон бўлишидай гап-да!

Яна ижара уй қидириб келган қизчаларни эслайман. Қўлида уч-тўрт минг сўм пули билан бояқишлар қаёққа кетади?! Кимларга йўлиқиб, қандай кун кечиради?! Айтганча, уларни қўшнимникига бошлаб келган маклер аёл ўша атрофдаги қаҳвахоналардан бирига хизматчи кераклигини, кунлик тушум йигирма-ўттиз мингдан ошиқ бўлишини ҳам уқтирибсайраётган эди. Балки бирор қаҳвахоналарда ишга шўнғиб ҳам кетишгандир, ким билади дейсиз, яна диёнатсиз, худобехабар эркакларнинг қурбони иккитага кўпаяр… Албатта Худо асрасину аммо, Аллоҳ ҳам асранганни асрайди, дейди кексалар.

“Зан пинҳон— зар пинҳон” дейди тожик халқи. Япон элида эса, “Қиз болангни худди ҳамёнингни асрагандек асра” деган нақл бор. Биз ўзбекларда эса қиз боланинг шаъни, обрўси зару зевар, пул тўла ҳамён билан ўлчанмайди! Бизда номус ўлимдан қаттиқ. Пайғамбар (с.а.в) «Фарзандларингизга бир хил муомалада бўлинглар, агар улардан бирортасини устун қўйиш керак бўлса, қизларингизга кўпроқ аҳамиятли бўлинг», деб марҳамат қилганлар. Дарҳақиқат, оиласида етарлича меҳр ваэътибор кўрган қиз, бегоналарнинг ёлғон- яшиқ ширин сўзига учмайди, пул топиш илинжида кўчага чиқиб кетишдан ор қилади. Қолаверса, яхши хонадоннинг эркаклари аёлу қизларини эгасиз чиқариб кўчада кўз-кўз қилишмайди. Ориятнинг, номуснинг кўз ёшларини оқизмайди. Ёки сиз бошқача ўйлайсизми?

Баҳор Турсунзода