Ахлат ташлаган ахлатдай хор бўлсин

• 

Подробности

Бўлим: Долзарб мавзу

Чиққан санаси: 02 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

“Дунё чиқиндихонага айланиб боряпти!”
… Йўналишли маршурт таксида ишдан қайтаяпман. Радиодан экологик муаммолар, атроф- муҳит тозалигига эътибор ва она табиатга дахл қилаётган экологик таҳдидлар ҳақида соҳа мутахассисининг фикрлари берилаяпти. Ёнимда ўтирган йўловчи чўнтагини ковлаштирди-да, сигаретадан бўшаган қутини автоулов деразасидан ирғитиб юборди. Радиода эса чиқиндиларни махсус мўлжалланган ахлат ташлайдиган жой ёхуд идишларга ташлаш ваҳоказо ваҳоказолар ҳақида биров жавлон уриб гапиряпти...
... Жамоат трпанспортлари тўхташ жойида автобусдан тушган йўловчи аёл кўзларини узоқларга қадан куйи, қўлидаги чиптани ён томонига ирғитиб йўлида давом этаверди. Бежирим, ўзига ярашиқли кийинган хонимнинг ташқи кўринишига ярашмаган бу қилиғини автоулов кутиб турган бир кекса ёшли йўловчи ҳам кўрибдилар чоғи, оғринган куйи бошларини ўйнатиб қўйдилар. Кишининг дунёқараши, маънавияти, маданиятининг нечоғли эканини биргина хатти-ҳаракатидан  билиб олиш мумкин. Ҳалиги оқбилак хонимнинг чиптани ахлат қутисига ташламай ҳавога улоқтиргани унинг аслида қай даражада маданиятли эканлигини билдирганидек...
... Эрталаб кўпқаватли уйлар оралаб ишга кетяпман. Ҳаво тоза, осмон мусаффо. Қушчаларнинг чуғур-чуғури дилга ажиб қувонч бағишлайди. Хаёлга берилиб юриб кетаётсам, алла нимага қоқиниб депиниб кетдим. Оёқларим остида ахлат билан тўлдирилган қора елим халта ётган экан... Оғзи тузукроқ маҳкамланмаган пакет ичидан чииқб тонгги ел қўлида чирпипрак айланаётган конфет қоғозлари, яна алланималар ва... кўргани кўз хижолат бўладиган аёллар учун зарур гигиеник восита...
Шу куни қандай кайфиятда ишга борганимни билмайман. Турган гапки нохуш кайфиятда бошлаган ишимда унум бўлмади...  
Анча аввал интернет сайтларининг бирида “Дунё чиқиндихонага айланиб боряпти” деган хитоб пайдо бўлди. Мақоладаги маълумотлар агар дунё кишилари табиат билан шу тахлит муносабатда бўлишса, яъниким атроф-муҳит  тозалиги, кўча-куй, хиёбонларнинг ободонлигига барча бирдек масъулият сезмаса табиатнинг бу ишларга жавоби инсониятга оғир келишини далолат қиладиган фактларга тўла эди.
Чиндан ҳам дунёнинг етакчи оммавий ахборот воситалари юракни ўртаган ушбу мавзу юзасидан кескин фикрларни ўртага ташлаётганига қарамай, ҳануз инсоният атроф-муҳит билан муносабат ўрнатиш маданияти хусусида чуқурроқ мулоҳаза қилмаяпти.
Умуман олганда атроф- муҳит тозалигига масъулият билан ёндашиш маданияти бизда нечоғли эканини, кўп қаватли уйлар ҳовлисида бетартиб сочилиб ётган чиқиндилар, ҳар хил идишлару, маҳсулотларнинг қоғоз қолдиқларидан билиб олиш мушкул эмас. Бу ҳақида қанча гапирилмасин, ёзилмасин  токи ҳар бир ўзини маданиятли деб биладиган шахс ўзини табиатга дахлдор ҳисобламас экан, кўзда тутилган  натижага эришиш қийин.
Ҳар гал кўча-куй, хиёбонлардан ўтиб кетаётиб йўл устидаги семичка пўчоқлари, музқаймоқ қоғозлари, сигарета қутилари ва ҳаттоки  ичимликлардан бўшаган елим идишларни кўриб киши таъби хира бўлади. Орқасида кераксиз нарсаларни ташлаб кетаётган ўз уйи, ҳовлисида шундай қилармикинлар? Йўқ.  Ҳеч ким сигерта қолдиғи, пиводан бўшаган идиш ёки музқаймоқ қоғозини ҳовлисига ирғитвормайди.

“Энг катта хато — лоқайдлик!”
—    Атроф – муҳитга бўлган муносабатимиздаги  энг катта хатомиз бу- лоқайдлигимиз. Чунки кўчада юрганда қўлимиздаги ортиқча нарса (сақич қоғози, музқаймоқ ёрлиғи ва бошқа) ларни ахлат қутиларга ташламай дуч келган жойга улоқтириб, йўлимизда давом этаверамиз, - дейди Сирдарё вилояти Янгиер шаҳар 1- умумий ўрта таълим мактаби ўқитувчиси Гулноза Ширинова. -  Айрим ҳолларда  уйимиздан чиққан ахлатларни 10-15 қадам юришга эриниб, ахлат ташлайдиган  махсус қутиларга ташламасдан ариқчаларга ташлаб кетамиз. Баъзида ҳали оқ-қорани таниб улгурмаган, дунёқараши шаклланмаган болаларимизнинг кўз ўнгида  юқоридаги нохуш ишларни қилсак, баъзида мурғак гўдакларнинг қўлига ахлат солинган елим халталарнитутқазиб, “бирор панароққа, уйимиздан сал четроқда ташлаб келавер” деб ҳам ўргатамиз.  Кўриб турибсизки, ота-онасидан ахлат халтасини махсус жой ёки қутиларга эмас, қўшнининг ҳовлиси ёхуд дарахт панасига ташлашни ўрганган болакайга ўқитувчи қандай қилиб атроф-муҳитга нисбатан бефарқ бўлмасликни, тоза турмуш маданиятига эришишни уқтиролади?.. Қизиқ, бизда чиройли кийиниш, русча жумлаларни қўшиб-чатиб гапириш  ва яна алланималар маданият даражасига кўтарилгану, аммо  ҳақиқий маданият ҳисобланган озодалик,  ўзи яшаб турган ҳудуднинг тозалигига аҳамиятли бўлишга маданият сифатида қаралмайди. Ахир тозалик соғлик гарови, қолаверса шаҳару қишлоқларимизнинг кўркам, озода ва ободлиги ўзимизнинг фахримизку...

“Инсон инсоний фазилатлардан айро тушса...”
Дарвоқеъ, бу борада  масъул  бўлган  шаҳар ободонлаштириш бошқармасини излаб йўлга тушдик. Мазкур идора бошқа ерга кўчганини, тушунтирган Насиба опа Тешабоевадан фикрларини сўраган эдик, ишлайдиган ташкилотларини сир тутишимизни илтимос қилган опа тўлиб-тошиб гапира кетдилар:
—    Мусулмончиликда бировнинг эшиги тагига ахлатини ташлаб кетиш борми?! Одамларимиз Худо дейди, ибодат қиламан дейди-ю оддий инсоний фазилатларга эътибор бермайди.  Дўмбиробод маҳалласи томондан синглим ҳовли сотиб олиб кўчиб кетди. Синглимдан аввалги уй эгалари кўчиб кетишганига анча йиллар бўлган экан. Маҳаллада яшовчи одамлар жуда ҳалати экан; кўча бошида ахлат ташлайдиган махсус жой белгиланганига қарамай, одамлар кимсасиз ҳовлининг бир бурчагига ахлатини ташлаб кетаверишар экан. Синглим кўчиб чиққанидан кейин одамларга уч-тўрт маротаба айтдик, бировига гап кор қилмаганди, маҳалла фаолларига мурожаат қилдик. Ишонсангиз ҳаттоки бундан ҳам ҳеч наф бўлмади! Одамлар шунчалик бетамиз бўлиб кетганми, деб ёқамни тутиб қолдим. Ҳатто маҳалла фаолларига, “ҳовлининг одамларингиз ахлат тўкадиган бурчагига, “АХЛАТ ТАШЛАГАН АХЛАТДАЙ ХОР БЎЛСИН” деб ёздириб қўяман” ҳам дедим. Одамларимиз шунчалик бети қаттиқ бўлиб кетишган экан, бу гап ҳам кор қилмади-я! Ахир бировнинг эшиги тагига алат қўйиб кетиш учун одам боласи ваҳшийдан баттар, тарбиясиздан беш баттар ахлоқиз бўлиши керакку! Яна одамлар орасида юрганимизда, “пулнинг баракаси йўқ”, “итдай югуриб топган-тутганимизнинг нимага харж бўлаётганини билмаймиз” деган иддаоларни эшитиб қоламан. Ҳай, оддий нарсаларга ақлингиз етмаса, мусулмоннинг мусулмонга озори етмаслигини англамасангиз, бировнинг эшиги тагига ахлат ташлаб кетиш ГУНОҲ эканини мулоҳаза қилмасангиз, уйингизга  қандай барака кирсину, дуоингиз қандай ижобат бўлсин?!..
Опанинг оғриқли фикрларида жон бор. Чиндан ҳам турмушимиздан, ҳаётимиздан нолиб юрамизу кези келганда феълимиздаги кемтикликлар сабаб шу ҳолга тушаётган бўлишимиз мумкин, деб мулоҳаза қилиб кўрмаймиз. Баъзан ўзимизни жуда катта одам санаб, кишиларнинг касбу корига қараб муомала қиламиз. Катта лавозимда ўтирадиган амалдорни ҳурмат қиламизу, кўча-хиёбонларимиз,  ишхона-идораларимизнинг озодалигини таъминлаб, уларнинг кўркига кўрк, файзига файз қўшаётган

Фаррошларга паст назар билан қараймиз
Аслида-чи, ким камситилишга лойиқ, тўғри келган ерга чиқинди ташлаб кўзи тушган кишининг таъбини хира қилган маданиятсизларми ёки жойи келганда биз қарашга ҳам ҳазар қиладиган ахлатларни қўли билан олиб, махсус идишга соладиган, эрта тонгдан кўча-хиёбонларни  тозалаб, ўз ишидан завқ туядиган фаррошларми?..
Тозалик, озодалик айниқса, умумжамоа жойларида орасталикни сақлашга барчамиз бирдек масъулмиз. Ахир остонамиздан ичкарини тоза, ораста сақлашга, уйимизга кириб келган кишига имкон борича нохуш таассурот қолдирмасликка ҳаракат қиламиз-ку, нега энди ўзимиз яшайдиган ҳудуд ёки кўчанинг озодалигига бефарқ бўлар эканмиз? Тўпланиб турган ахлат  уюмлари, подездларимиз олдида пала-партиш ташлаб кетилган чиқиндиларда бижғиётган микроблар ўша атрофларда ўйнаб юрган ёш болаларимиз, қолаверса ўзимизнинг саломатлигимизга зиён етказади. Бу нарсаларга ақли етадиган даражадаги кишилармиз, тўғрими?..
—    Шаҳримиз кўчаларида ахлат ташлайдиган

Махсус идишлар жуда кам
-    дейди ҳамшаҳримиз  Нилуфар Равшанбекова.- Масалан, ҳозир шу биз транспорт кутаётган  бекатни олсак, ишлатилган чипталарни ташлайдиган махсус ахлат қутиси йўқ. Яна биз турган кўча шаҳримизнинг марказий кўчаларидан бири ҳисобланади. Бекат атрофида турли давлат муассаса ва ташкилотлари жойлашган. Иккита бекатга ҳам эътибор берсангиз, махсус қути қўйилмаган. Бундай жойлар анчагина. Аксарият ҳолларда кўчада юрганимда болаларимга олиб берган ширинликларнинг қоғозини ёки салқин ичимлик идишини ташлай десам, ахлат қутисини тополмай қўлимда кўтариб юравераман. Мутассадди ташкилотлар бу хусусида яхшироқ ўйлаб кўрсалар бўларди...

Айтмоқчимизки...
Инсон ҳаёти ташқи муҳит билан чамбарчас боғлиқ. У ташқи муҳитнинг барча омиллари,  табиат ва жамиятнинг ҳар  томонлама  мужассам таъсири остида яшайди, фаолият кўрсатади. Атроф-муҳитнинг тозалиги, мусаффо ва хушманзаралиги энг аввало кишининг кайфияти ва саломатлигига фойдали. Қолаверса, маданиятли кишилар яшайдиган ҳудуд ҳамиша тоза, ораста ва кераксиз чиқиндилардан холи бўлади. Шунингдек, ўзини маданиятли, маънавиятли ва чин инсоний фазилат соҳиби санаган одам ҳеч қачон тўғри келган жойга ахлат ташлаб кетавермайди. Тўғрими?

Умида АЗИЗ

Маълумот ўрнида: (алоҳида рамка ичида) Ҳозирги пайтда шаҳар аҳолисининг   ўртача чиқарадиган чиқиндиси одам бошига 100-400 кг. ни ташкил этади.
1975 йилда ер шарининг 40 % аҳолиси шаҳарда яшаган бўлса, ҳозир бу рақам 45 % ни ташкил этади.
Ўзбекистонда 40,3 % шаҳарда яшайди.  Ўзбекистонда аҳолиси 100. 000 дан ортиқ бўлган 110 та шаҳар мавжуддир.
Англияда аҳолининг 80 %,  Германияда 85 %, Францияда 75 %, АҚШ ва Японияда 70 % шаҳарда яшайди.
Тошкент шаҳридан бир йилда 600 минг тонна ахлат чиқарилади.