Тилимизда, кўнгли очиқ, хушфеъл, қалби тоза, дили пок, самимий, деган жумлалар бор. Мана шу тавсифлар биргина «ҳавас» деган сўз тасвирида келса ҳам, муболаға бўлмаса керак, фикримча. Айнан юқорида келтирилган сўзларга қарама-қарши равишда, ичи қора, ғайир, диёнатсиз, ғаламис каби сўзлар келтирилиб, улар «ҳасад»га маънодош бўлиши мумкин. Ўз-ўзидан келиб чиқадики, ҳасадгўйларнинг кўнгли қора бўлади, одамларнинг ғалабасини, муваффақиятини кўролмаслик оқибатида уларнинг юрагида аччиқ алам пайдо бўлади ва ана шу алам сабаб ҳасадчилар омадсиз одамга айланиб қолади. Руҳшунoслaрнинг таъкидлашичa, ҳaсaд — ўз-ўзини ҳимoя қилиш, яхши кўриш, тaбиий xудбинлик (эгoизм) билaн қoришиб кeтгaн сaлбий инстинктдир. Тиб илмининг бир гуруҳ билимдонлари ҳасад яъни, бировларга нисбатан ғараз мақсад ва ёвуз ниятда бўлган одамларнинг организмида ҳам салбий ўзгаришлар кузатилишини, қонида давоси мушкул хасталиклар пайдо бўлишига замин яратишини уқтиришади. Шунингдек, ҳасадгўйнинг руҳий ҳолати ишига, юриш-туришига таъсир ўтказиб, омад ундан юз буриши, арзимаган ишида ишкалга ўралиб қолишига ҳам сабаб бўлар экан.
Майли, биз олим ва руҳшуносларни қўяверайлик, оддий ўзимиз гувоҳи бўлган, ҳаётимизда ҳар қадамда юз берадиган, рўй бераётган воқеа-ҳодисаларни таҳлил қиладиган бўлсак, ҳасадгўйнинг вужуди ва руҳини мутлақо эгаллаб олган ҳасад туфайли забун ҳолатга тушиб қолишини кўрамиз. Аксарият ҳолларда ҳасадгўйнинг аччиқ қисматидан ибрат олмаймиз. Ҳасадга доялик қиладиган иллатлардан бири - ғийбат, ғийбатчилик яъни, ғайирлик. Кўча-кўйда, маҳалла-гузарлар, кўп қаватли уйлар олдидаги ўриндиқларни уззукун эгаллаб, ўтган-кетганни, ишга шошган, юмушига ошиққанларни ғийбатини қилиб, кунни кеч қиладиган, кечки пайт ғийбатчиларга нишон бўлган одамлар ишдан чиқиб, бозору дўкон айланиб рўзғор халталарини тўлатиб қайтганларида, «Тавба-ей, булар бунақанги қиммат егуликларни қаердан олишади, а?! Биз биргина дадасининг топганини учма-уч аранг рўзғорга етказамиз. Булар бўлса, кунда гўшт, колбасаю пишлоқ, қаймоғу сарёғларни килолаб олиб келишади. Шунча пулни қаердан топади, демак, бир гапи бор-да», деб иддаоли ғудраниб қўядиганларни кўпчилигимиз деярли ҳар кун кўрамиз. Гапларимиз сизга қўшнингизни ё қариндошингиз ёки… ўзингизни тасвирлаб кўрсатяптими? Эрталабдан кечгача ишдан ортолмай, чарчаб-ҳориб уйига шошаётганларнинг ғийбатини қилиб, ҳасадга тўлаётганлар ҳам уззукун вақтларини «ўлик биродарларининг гўштини ғажиб», бировларнинг гуноҳини камайтиришга сарфламай фойдали меҳнат билан шуғуллансалар, ундан келадиган даромад билан яхши яшаш имконига эга бўлармидилар. «Қаердан топади?! Қандай топади?! Нега биз шунча қилсак ҳам, ҳеч нимага эришмаймизу булар ўтирган жойида бойиб кетяпти?!» деган хитоблар ҳасаднинг асл моҳиятини ташкил этади.
Мулоҳазаларни ўқиб туриб, сизда ҳасад фақат аёлларда бўлади, эркаклар бу иллатдан мустаснодирлар, деган фикр пайдо бўлган бўлиши ёки бизнинг қарашларимиздан шундай маъно чиқариб, эътирозга шошилаётган бўлишингиз мумкин. Шу ўринда, андак хатоликка йўл қўяпсиз-да. Ҳозирда кўча-кўйда ғийбат тўқиб ўтирганлар фақат аёллар эмас, таассуфки, эркакларимиз ҳам бу борада аёллар билан бемалол беллаша олишга ва ҳаттоки, уларни ортда қолдиришга ҳам шайдирлар.
Ҳaсaдгўйлaр ўлaди-ю, ҳaсaд ҳeч қaчoн ўлмaйди, деган эди файласуфлардан бири. Ҳақиқатдан ҳам, одамларга ҳасад қилиб, ҳам ўзини ҳам бошқаларни қийнаб юрганлар вафот этгани билан, барибир ҳасад ўлмайди. Энг ачинарлиси, у ҳамма қалбда ҳам бўлар экан. Фақат, иродалилар, ўзини ҳурмат қилган, ҳалоллик ва самимиятга ошуфта қалб соҳиблари ичидаги ҳасадни ҳавас ёрдамида ўлдиришга эришишар экан. Бадбинлик, манманлик, кекчи, жиззакиликка мойил кишиларда эса ҳасад кучли ривожланиши ҳақида мутахассислар эътироф этишяпти. Демак, ҳасад отлиқ бедаво «дард»га йўлиқмаслигимиз учун, аввало, кўнгилни кенг тутишимиз, феълимиздаги аразчилик, жиззакилик, урушқоқлик каби ҳам соғлигимизга, ҳам турмушимизга соя ташлайдиган хусусиятлардан чекинишимиз ва албатта, бирор муваффақият ё омадга эришганларни кўрганимизда, эшитганимизда, «Аллоҳ зиёда қилсин, буюрсин, илоҳим менга ҳам шундай бахт насиб этсин» деган ниятни астойдил кўнгиллашимиз даркор экан.
Анча олдин, халқ ўртасида машҳур бўлган нашрлардан бирида Ўзбекистонда хизмат кўрсатган актриса Гулчеҳра Жамилова билан уюштирилган суҳбатни ўқигандим. Ҳамкасбимиз, ўзбек қизларининг тимсолига айланган Кумушбиби образини жонлантирган элнинг севимли актрисасидан, ҳанузгача ёшлик нуқсидаги гўзаллигини асл ҳолатида сақлаб қолганининг боисини сўраганида, Гулчеҳра опа, «Аёлни ҳасад қаритади. Нега унда бору менда йўқ, унинг эри унақаю, меники бунақа, нега у бой яшайди, мен ўртамиёна, нега у кийган кийимни мен кийолмайман, деган иддаолар аёл ҳуснининг тез қайтишига, чеҳрасига қарилик булути муддатидан анча аввал соя ташлашига сабаб бўлади», деб жавоб берган эканлар. Ана шу тўрт қаторга сиққан ҳикмат бир умрга етгулик сабоқ билан хотираларим варақларига нақшланган. Ҳасад кўнгилларни-да, руҳларни-да озорлантирмоқ баробарида, жисмга ҳам зарба беради. Алал-оқибат, инсон ўзи учун қимматли бўлган умрига, ҳаётига, соғлиғига ўзи зомин бўлади. Ҳавас эса, аксинча дилларни яшнатади, орзуларга қанот беради. Кишини юксакликка чорлайди, инсон ҳавас шарофати билан ўзи ҳавас қилган кишисидан-да ортиқ муваффақиятларга эришади. Бу ҳаётда ўз исботини топган ҳақиқат.

САМИРА