Майда иллат— катта фожиа

• 

Подробности

Бўлим: Иллат

Чиққан санаси: 04 Апрель 2013

(Нашр қилинган санаси)

Табиат — ер юзидаги жамики тирик мавжудот учун муққаддас гўша ҳисобланади. Табиат уларни тўйдиради, кийдиради, иссиқ ва совуқдан асрайди. Ўз навбатида тирик мавжудот ҳам табиатга меҳр қўяди. Бу меҳр табиатни асраш, ундан оқилона фойдаланиш туйғуси билан уйғунлаша олсагина ҳақиқий саналади.  Биз «Табиатни севамиз» деб бонг урамиз, мавзуга оид тадбирларда иштирок этамиз, маърузалар тинглаймиз,  бироқ уни асраб-авайлаш ишига масъул эканлигимизни  ҳаммавақт ҳам ёдда тутавермаймиз.

 

Юракни ўртаган мавзу

 

Кўпқаватли уйларда яшайман. “Дом”имиз олдида  ахлат ташлайдиган бетон яшиклар бор. Қачон кўзингиз тушса ахлатлар бижғиб, пашшаю чивинлар айланиб-учиб юрган бўлади.
Энди ёзнинг жазирама кунларида “мусорка”нинг аҳволини тасаввур қилаверинг! Энг ачинарлиси, ахлат ташлайдиган ўша махсус жой шундоққина аҳоли яшайдиган кўпқаватли уй яқинида. Уч-тўрт кун оралатиб ахлат ташийдиган машина келади. Шу орада даҳанинг ярим аҳолиси эҳтиёжидан чиққан ахлат шу ерда тўпланади. Соҳа мутухассислари билан боғланиш илинжида шаҳар ободонлаштириш бошқармасига йўл олдик. Хўш, бу ташкилот мутассаддиларининг юқоридаги муаммо хусусидаги фикрлари қандай экан?
Тошкент шаҳар ободонлаштириш бошқармасини излаб йўлга тушдик. Аввалги жойидан бошқа ерга кўчган экан. Топиб бордик. Аммо идорадан қадам қўйганимиз ҳамоно, хонада ўтирган ёши каттароқ опахон мақсадимизни эшитиб, энсаларини тириштирдилар. Уларга атроф-муҳит тозалиги, ободонлиги, кўча-куй, бекатлардаги ахлат ташлайдиган махсус идишларнинг камлиги юзасидан мутассадди шахслар билан фикр алмашмоқчилигимизни айтгандик, опахон, улар билан суҳбатлашиш учун писмадон жойдан рухсат олишимиз кераклигини, ўша казо-казо жой рухсат бермаса, бу ташкилотдагилардан бир оғиз ҳам гап оломаслигимизни таъкид этиб, бизга оқ йўл тиладилар. Ҳа майли, ўзи шунақа ҳолатга тушишимизни билгандик, деб ортимизга қайтавердик. Йўл-йўлакай кўча ва хиёбонлар, кўпқаватли уйлар подъездлари олдида бетартиб сочилиб ётган салқин ичимликлардан бўшаган елим идишлар, сақич, музқаймоқ, шоколад ва бошқа ширинликларнинг ёрлиқлари, ҳатто қора елим халталардаги чиқиндилардан ташкил топган хунук манзаралар  таъбимизни хира қилди. Биз ободонлаштириш бошқармасидагилардан ранжисак, юртдошларимизнинг ўзлари атроф-муҳит, яшаётган ҳудудларининг тозалигига эътиборсиз эканлар. Боз устига кўп қаватли уйлар оралаб келаётсам, 8-9 ёшлар чамасидаги болакай уёқ-буёққа алангладида, қўлидаги ахлат тўлдирилган елим халтани подъезд эшиги тагига қолдириб уйига кириб кетаверди. Шу важдан атроф- муҳит ободонлиги, тозалик маданияти каби бугуннинг долзарб ва юракни ўртаган мавзуси юзасидан юртдошларимизнинг мулоҳазалари билан қизиқдик.
“Аввал ўзимиз ўрганиб, сўнг болаларимизни ўргатишимиз шарт ”
- дейди Қўқон "AVTOSANOAT KOMPONENT"МЧЖ Бош иқтисодчиси Нодир Шокиров мавзу хусусида муносабат билдира туриб. - Умуман олганда атроф- муҳит тозалигига риоя қилиш айни пайтнинг долзарб муаммоларидан бири  ҳисобланади. Ушбу муммонинг янада чуқур илдиз отиб кетмаслиги учун  энг аввало ўзимизни тозалик маданиятига ўргатишимиз шарт. Қолаверса, фарзандларимизга  жуда ёшлигидан бошлаб табиат, атроф-муҳитга  нисбатан оқилона муносабатда бўлишни  ўргатишимиз керак. Ўрни келганда ўзимни таъсирлантирган бир  мисолни келтириб ўтишлик жоиз деб билдим. Голландия давлатига спорт мусобақаларига иштирок этиш борган ҳамюртларимиз  у ердаги манзараларни томоша қилганча кўчаларда айланиб юриб,  ширинликдан бўшаган ёрлиқ қоғозни ерга ташлаб юборишади. Шу пайт рўпараларидан келаётган  жажжи қизалоқ  уни олиб ахлат ташлайдиган қутига  ташлайди.
Бу билан  айтмоқчиманки, биз катталар аввало атроф-муҳит тозалиги, табиатга бўлган муносабатни юксак маданият даражасига кўтаришимиз керак ва фарзандларимиз дунёқарашида ҳам бу нарсани шакллантира олишимиз даркор. Такрор айтаман, агар биз  табатга, атроф муҳитга нисбатан муносабатимизни тўғриласак, фарзандларимизга шунинг ўзи кифоя. Негаки, болага кўчага ахлат ташламаслик,  кўча ва хиёбонларга озиқ-овқатдан бўшаган  қоғоз ёрлиқлар ва пакетларни улоқтирмаслик ҳақида уқтира туриб, ўзимиз сигарета қолдиғи ёхуд пиво идишини тўғри келган ерга улоқтирсак, бола биздан қай бирини ўрганади —  жавраган куйи гапириб, ўзимиз амал қилмаган вайсашними ёки амалда кўрсатган ишимизними?..  
Ҳа, чиндан ҳам биз катталар фарзандларимиз учун бамисоли кўзгумиз. Улар бизда кўрганларини албатта ҳаётда яна ўзимизга қайтарадилар. Шундай экан, нега уларга чиқинди тўла халтани бераётиб, “бор буни секингина ҳовлига ташлаб кел” дейишга ёки уларнинг шундоқ кўз ўнгида ичимликлдардан бўшаган идиш, музқаймоқ қоғозларни тўғри келгна ерга улоқтиришдан уялмаймиз? Фарзандларимизга чиройли кийиниш, тил ўрганиш ваҳоказо маданиятларни ўргатамизу кези келганда энг зарур ҳисобланган, кишининг маънавий даражасини белгилайдиган умумжамоа жойларида тозаликка эътибор бериш қоидаларини ўргатишни хаёлдан фаромуш қиламиз. Тозалик аввало соғлик дегани. Фарзандларимизнинг соғлиги биз учун ҳар недан устун экан, нега уларга саломатликка салбий таъсир кўрсатадиган омиллларни вақтида тушунтирмаймиз.
-    Феълимиздаги бу иллат
Лоқайдлик ва бефарқлик-
-дейди Фарғона вилояти Ўзбекистон тумани электр таъминот корхонаси ходим Эркинжон Назаров.-   Кўчалар ва йўлларга, умуман дуч келган жойга ахлат ташлаб кетадиган одамларда инсонийлик хусусиятлари бормикан ўзи? Бежирим,ўзига ярашиқли кийимларни кийволиб, гўёки ўзларини маданиятли эканликларини кўрсатмоқчи бўлишади. Аммо қўлидаги автобус чиптаси ёки музқаймоқ қоғозини тўғри келган ерга улоқтириб юборишининг ўзиёқ унинг нақадар “маданият”лилигидан далолат беради, аслида.  
Биз қишлоқда яшаймиз. Тўғри, қишлоқда бировнинг дарвозаси тагига  ёки кўча бошига ахлат тўкиб кетишмайди, чунки бир қарич ернинг ҳам ўз эгаси бор. Лекин далаларда, одамларнинг уйи узоқроқ бўлган йўл бўйларига арава-арава ахлат, гўнг, чиқиндиларни ташлаб кетишади. Ўша йўлдан одамлар ўтади, болалар ўтиб мактаб-боғчасига боради. Бир пайтлари бувим раҳматли, йўлга тупуриш гуноҳ, деб бизга уқтирардилар. Бугунга келиб  йўлга ахлат тўкиб кетаётганларни кўриб ҳам ҳеч биримиз индамаяпмиз. Болаларимизга нима гуноҳ, нима савоблигини ўргатиш керак бўлган пайтда, биз ўзимиз билан ўзимиз оворамиз. Тўғрироғи,  майда иллатларга бепарволигимиз, фарзандлари тарбиясида улкан фожиаларни келтириб чиқиши мумкинлиги ҳеч биримизнинг хаёлимизга келмаяпти. Бу бир кун келиб ўзимизга қимматга тушиши тайин...
Бугуни кунда инсониятни хавф остида қолдираётган ҳодисалардан бири экологик вазият ҳисобланади. Жамиятнинг атроф-муҳит билан ўзаро бузилган алоқаси кенг жамоатчилик ўртасида катта ташвиш уйғотяпти.  Экологик вазият умумбашарий муаммо даражасига кўтарилиб, бу ҳалокатга қарши дунё афкор оммаси курашаётган бир пайтда, биз сигаретадан бўшаган қути, шоколад ёрлиғи ва пиво бутилкаларини кўча ва йўлларда, хиёбон ва истироҳат боғларида ташлаб кетиш билан ўзимизнинг муносиб “ҳисса”мизни қўшяпмиз. Гапирганда хижолат бўларкан киши. Аммо шу ножойиз ишга йўл қўяётгандачи, унда қандай ҳисни  кўнглилдан кечираркинмиз-а?..
Инсон ҳаёти ташқи муҳит билан чамбарчас боғлиқ. У ташқи муҳитнинг барча омиллари,  табиат ва жамиятнинг ҳар  томонлама  мужассам таъсири остида ишлайди.
Инсон дунёга келибдики, кўзи табиатни кўради, унинг сўлим бағрида ҳаёт кечиради. Шунинг учун ҳам табиат инсоннинг онасидир деймиз. Мулоҳаза қилинг биродар, онага гуноҳкор бўлиш, Аллоҳга исён қилиш демакдир. Хўш, табиат ҳам бизга она мисоли бўлса, унга нисбатан қилаётган ноҳақлигимиз, унинг неъматларига бераётган жавобимиз гуноҳи нечоғлик экан?..
Инсон табиатдан фақат завқланишни эмас, балки уни яхши тушунишни ҳам ўрганиши лозим.  Натижада, ўзлигини ҳис қилиб, табиатдан унга инсон бўлиш имконини берган «нарса»ни, яъни инсонга хос маданият ҳисларини топишга интилади. Демак, инсоний туйғулар табиатга меҳр билан қарашдан озиқ олади.
Табиат инсонда ватан туйғусини уйғотади. Шу билан бирга уни меҳнат ва жасоратга ундайди, жуда кўп туйғуларни камол топтиради ҳамда кўп нарсани талаб этади. Маданиятли, маънавий камол топган инсон учун ўз Ватани табиатини муҳофаза қилиш ҳаёти ва фаолиятининг узвий қисмига айланиб қолади. Ва пировардида ўз Ватанини севган, фарзандлари, шу юртда яшаётган ватандошлари тақдирига бефарқ бўлмаган одам тўғри келган ерга ахлат ташлаб кетавермайди. Негаки унга ёшлигидан, йўлда бир дона хас ётган бўлса, уни олиб, ҳеч кимга зарар қилмайдиган, кўзга ташланмайдиган жойга қўйиш уқтирилган бўлади ва табиат, атроф-муҳитга муносабат, ота-онасига бўлган муносабат даражасида экани қон-қонига сингдирилиб тарбияланган бўлади.

 

Поклик иймондандир

 

—    Ислом маданиятида мусулмонларнинг ўта покиза бўлиш билан бирга юксак дидли бўлиш ва атроф муҳитни ифлосламаслик ҳамда кишилар соғлигига зарар етказуви тасарруфлар қилмаслик уқтирилади. Чунки бундоқ ишлар турли хасталиклар тарқалишига сабаб бўлиши мумкин,- дейди диншунос-мутахассис Баҳодир Муҳаммадиев бу хусусида муносабатини билдирар экан.- Ислом дини таълимотида борлиқдаги ҳар бир яратилган нарсага нисбатан яхши муносабатда бўлиш, уларни авайлаб асраш, ортиқча исрофгарчиликка йўл қўймаслик алоҳида таъкидлангандир. Динда барча неъматлар Аллоҳ тамонидан яратилганлиги ва уларнинг ҳисоб китоби борлиги ва ҳар бир неъмат ҳақида одам фарзандидан сўралиши каби масъулиятлар инсон зиммасига юкланади. Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «Одамлар орасида шундай кимса ҳам борки… (Олдингиздан) кетганида ерда фитна-фасод, экин ва наслни ҳалок қилиш ишлари билан юради. Аллоҳ эса фитна фасодни (бузғунчиликни) ёқтирмайди» (Бақара, 204-205 оятлар). Тозалик, поклик ва саломатликни кундалик ҳаётимизнинг узвий бир қисмига айлантириб, Она заминга, Сувга ва бошқа жонли ва жонсиз мавжудотларга муносабатни янада яхшилаш ва атроф муҳитни покиза тутиш ҳам бизнинг иймонли эканимизга далолат қилади. Имом Муслим Абу Молик ал-Ашъарий розияллоҳу анҳудан ривоят қилган ҳадиси шарифда Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам: «Поклик иймоннинг ярмидир», дейдилар.
Мусулмонлар оммаси ичида эса «Поклик иймондандир» деган ҳикмат кенг тарқалган.

 

Сўнги сўз ўрнида

 

демоқчимизки,  шу Ватаннинг ҳар бир қарич ерини ўзига қадрли деб биладиган, аввало фитрати тоза, юксак маданиятли ва баркамол маънавиятли киши ўзи яшаб турган ҳудуднинг озодалигидан унга кўп манфаат борлигини ҳис қилади. Бу эса оёқ остида бетартиб сочилиб ётган семичка пўчоқлари, шамол  чирпиррак ўйнаётган музқаймоқ ёки ширинлик қоғозлари, ҳовли ва майдончаларда киши таъбини хира қилувчи елим халта тўла чиқинди ва хиёбонлардаги ям-яшил майсазор кўркига путур етказаётган салқин ичимликлардан бўшаган идишларнинг ахлат ташлайдиган махсус идишлардан жой олгани ва атроф-муҳитнинг янада ободлигига далолат қилади.
Ҳа айтмоқчи, мулоҳазаларимиз аввалида ахлат ташлайдиган жойларда чиқиндиларнинг кунлаб, баъзан ҳафталаб қолиб кетиши ҳақида гапирдик. Фикрларимиз охирида мутассадди ташкилотларнинг бу муаммога эътибор қаратишларини,  бекат ва истироҳат жойларида, кўча-хиёбонларда ахлат ташлайдиган махсус идишларни  кўпайтириш борасида ҳам би-и-и-и-ир бош қотиришларига астойдил умид боғлаб қоламиз.

Умида АЗИЗ