Қайтар дунё

• 

Подробности

Бўлим: Ҳикоялар

Чиққан санаси: 31 Январь 2015

(Нашр қилинган санаси)

Абдуллоҳ одатдагидек, рўзғорга керакли нарсаларни олгач, юки оғирлигидан аравакашни ёнига чақирди. Сотиб олган нарсаларини аравачага жойладию, яна бир оз бозор айланди. Одамлар тиқилинч жойлардан қийнала-қийнала аравани тортиб бораётган ўспиринга раҳми келиб, унга ёрдамлашган куйи саволга тутди: “Бу ерликка ўхшамайсан. Нима қилиб юрибсан ўзи? Мактабда ўқиб, олийгоҳга кирмайсанми? Кейинчалик ҳам бунақа қийналиб юрмасдинг. Тайин ишинг бўларди?”
Ўспирин бир оз индамай турди-да, секингина жавоб берди:
- Тўғри, бу ерлик эмасман. Тирикчиликда ака! Қишлоғимда ёшлигим учун ишга олишмайди. Шунинг учун аравакашлик қилаяпман. Мактабдаги ўқишимни давом этиришга имконим бўлмади. Отам ичкиликка берилиб кетгани учун оила боқиш менинг зиммамда. Катта фарзандман ахир.

-Бутун умр шу иш билан шуғулланмоқчимисан?,-дея сўради ачиниш билан Абдуллоҳ.
-Билмадим…
Абдуллоҳ келажаги туманлар остида қолиб кетган бу ўспирин қараркан ичкиликнинг нақадар аянчли оқибатларга, нафақат оиланинг бугуни, балки унинг аъзоларининг келажагини ҳам поймол этишини яна бир бор дилидан ўтказди. Аллоҳ таолонинг «Эй имон келтирганлар! Албатта, май (маст қилувчи ичимликлар), қимор, бут-санамлар ва (фол очадиган) қўплар шатоннинг ишларидан иборат ифлосликдирки, ундан четланингиз! Шояд (шунда) нажот топсангиз”,-деган ояти каримасини эслаб, бу ўспириннинг отаси фақат ичликдан четлансагина бу йигит нажот топишини кўнглидан ўтказди. Ўз ҳаёллари билан бўлиб машина ёнига келиб қолганини ҳам сезмай қолибди. Машинага сотиб олган нарсаларни юклаган ўспиринга ҳаққини бериб хайрлашди. Рулга ўтиришдан олдин атрофга бир қур назар ташлади-ю, кўзи йўлдаги ариқ ёқасида абгор аҳволда ўтиган қарияга тушди. “Фарзандлари бормикан бу отахоннинг?!”, деган ўй ўтиб, унга бир зум қараб қолди. “Ота-онангизга яхшилик қилинг”, деган Аллоҳ таолонинг амрини бажармай, бу ўткинчи дунёда жуда ёмон оқибатга эришаётган фарзандлар кимлигини ўйлаб қолди. Шундан сўнг қарияга синчиковлик билан разм солган Абдуллоҳ унинг кўзларига тикилдию, жойида тўхтаб қолди. Таниш эди бу кўзлар. Одам ҳар қанча ўзгармасин, унинг кўзлари бир хилда ўзгармай қолади деган гап тўғри экан. Ҳа, бу кўзлар Абдуллоҳга илк талабалик даврини эслатди...
...Ўшанда биринчи курс эди. Ўқиш бошланганига эндигина бир-икки ҳафта бўлганди ўшанда. Уйидан олиб келинган озгинагина пули ҳам Катта шаҳарнинг борди-келдилари учун ҳеч нарса бўлмай қолди.Уйидан пул сўрай деса, йигит киши. Отасидан ҳеч қачон пул сўраб ўрганмаган. Шунда ҳамхонаси бир фикр айтиб қолди: Якшанба куни мардикор бозорига борамиз. Унча-мунча иш қўлимиздан келади... Абдуллоҳ ўйланиб қолди. Бир оз ҳижолат тортдию, кейин бир хулосага келди: Бу уйдан пул сўрагандан кўра яхшироқ-да.
Келишилганидек, якшанба куни одмироқ кийиниб, мардикорлар сафига бориб туришди. Ёш, бақувват бўлишгани учун тезда ҳаридор ҳам топила қолди...
Қоп-қора волга машинаси тезлик билан келиб тўхтаб, ундан барваста қора костюм кийган, бўйинбоғ боғлаган, кўринишидан ўзига тўқлиги, обрўли ташкилотда ишлаши сезилиб турган киши тушди. Иш излаб турганлар дарҳол машина атрофини ўраб олиб, “Ака, ҳалол иш қиламан”, “Ака, ишимдан норизо бўлмайсиз” каби гап-сўзлар билан унинг эътиборини ўзларига тортишга уринишарди. Лекин унинг берадиган пули ўзларини рози қиладими, йўқми, бу ҳеч кимни ўйлантирмасди.
Ҳаридор биринчи марта бу ерга келганлари учунми бир четда индамайгина турган Абдуллоҳ билан унинг дўстини имлаб чақирди: “Қурувчиликдан ҳабарларинг борми?” – дея саволга тутди. Бошланган суҳбат охири келишув билан якунланди. Машинага ўтириб, Тошкент шаҳрининг чеккасига қараб юришди. Ўзини “Шуҳрат ака”, деб таништирган ҳовли қураётганини, иш унча оғирмаслигини, тўртта ўғиллари ҳам қарашиб туришини айтди. Қарийб икки соат деганда манзилга етиб боришди.
Унинг гапларига ишониб хурсанд бўлиб келган ёш йигитлар ишга тушгач, беллари букилди. Чунки юмушлар анча оғир эди. Лой қилишди, қурилаётган уйнинг томига ломбоз ёпишди. Бир кунлик келишув тўрт кунга чўзилди. Шуҳрат ака шу куни кетганча қайтиб келмади. Ёрдамлашиб туриши керак бўлган паҳлавон ўғиллар дам олиш билан банд бўлишди. Шароит ҳам айтарлик эмас. Саот уч-тўртларда тушлик қилишади, кечки овқат тўққиз-ўнларга чўзилади. Очликдан ҳолдан тойиган Абдуллоҳ ва дўсти базўр ишлашарди. Ишлар тугагач эса келишувга биноан ҳақларини сўрашди. Қўлларига берилган пулни кўриб, капалаклари учиб кетди. Бир кунга келишилган ҳақнинг учдан бири. Абдуллоқ оғир табиатли бўлгани учун жим туриб қолди. Дўсти ҳаққини талаб қила кетди:
-Шуҳрат ака билан келишганимиздан бир тийин кам берсанг ҳам бу ердан кетмайман. Отанг бизга ваъда берган. Ҳисоб китобни ҳам ўзи қилсин.
Катта ўғил пинагини ҳам бузмай, олмани пичоқда кесиб оғзини тўлдирди-ю, жавоб қайтарди:
-Қани, бу ердан жўнаб қолчи? Шуни берганимга раҳмат айтсангчи?, қишлоқи.
- Нега сенга раҳмат айтарканман. Мен ўз ҳаққимни олдим. Шундаям бир кунлик иш ҳаққимизаммас. Биз тўрт кун эртаю кун ишладик. Пулимни бер! Даданг айтган пулни тўртга кўпайтириб берсан.
- Кўп кекирдагини чўзма! Адамлар шу пулни ташлаб кетганлар. Шунчага келишгансан ўзинг. Берганимни олу, бу ердан даф бўл! Акс ҳолда ўзингдан кўрасан.
- Менга қара, сен билан келишмаганмизми, сен билан гаплашмаймиз. Чақир дадангни. Келиб эркакчасига туриб берсин ваъда бергандан кейин...
Паҳлавон ўғлонлар гапни чўзиб ўтирмай, икки талабани туртиб-суртиб кўчага чиқариб қўйишди. Шу куни икки дўст умрларида эшитмаган ҳақорату сўкишларни эшитишди. Ҳатто ювиниб олишга ҳам қўймай уларни ҳайдашгани боис кўринишлари бир алфозда. Уст-бош, қўл-оёқ лой бўлганидан оёқ кийимларини қўлларида кўтариб йўлга тушишди. Автобусга чиқайлик, дейишса одамлардан уялишади. Таксида кетайлик, дейишса тўрт кунлик иш ҳақларининг таксига етиши ҳам гумон. Машинада икки соатли йўлни чарчаб ҳолдан тойган икки дўст пиёда босиб ўтишди. Ғурури топталган Абдуллоҳ йўл бўйи дўстига ҳеч нарса демаган бўлсада, дилидан не гаплар ўтмади дейсиз. Одамлар уларга ҳайрон бўлиб, аллақандай ачиниш, жирканиш назари билан қарашганда эса дили бадтар вайрон бўлди. Ўзига-ўзи:
-Ўғиллари майлию, шунча мол-давлати бўла туриб Шуҳрат ака ёш ўспиринларнинг ҳаққини едия! Рози эмасман, ҳечам рози эмасман меҳнат ҳаққимга!
Устидан кулган ўзи тенги ўспиринларни кўриб эса яраси яна тирналди: “Мен одамлар кўз ўнгида ҳору залил бўлганимдек, сен ҳам хор бўлгин”, деди Абдуллоҳ ҳаёлида унга виқор билан қараб турган Шуҳрат акагнинг кўзларига тик боқиб. Лекин Шуҳрат ака расули акрамнинг: “Уч кишининг дуоси ижобатдир: ота-онанинг, мазлумнинг, мусофирнинг” деган сўзларидан ҳабарсиз бўлганидек ўспиринларнинг зулмдан ражиган юрагидан мусофичиликнинг илк онларда чиқаётган сўзлар Аллоҳ таолонинг даргоҳига йўналаётганидан ҳам беҳабар эди.
Нечундир ҳомуш тортиб қолган дўстига қараб, унинг кўнглига таскин бериш мақсадидамикан, ҳаёлидаги ўйларини тилига чиқарди. Унинг гапларини эшитган ҳамҳонаси эса секингина: “Қўйсангчи, шунча давлати, мол-дунёси бўла туриб қандай ҳорлик кўрсин?”- деди беҳолгина қадам ташлаб.
-Йўқ,-деди Абдуллоҳ. –Адалотли Аллоҳ таоло уни шундай қўйиб қўймайди. Қанча қийналдик ахир унинг уйини қурамиз деб. Ҳаммасидан алам қиладигани ўқишдан ҳам қолиб кетдик. У бизнинг ҳаққимизгагина эмас, уч кун бесамар ўтган кунимизга ҳам қарздор...
Шу воқеадан сўнг қанча сувлар оқиб ўтди. Абдуллоҳ ҳам унинг ҳамхонаси ҳам ўқишни муваффақият билан тамомлаб, яхши ишларга жойлашишди. Лекин улар ҳеч қачон шу воқеани ёдга олишмади. Ота-онасининг бағридан чиқибоқ қаттиқ қоқилган ўша кунларни, топталган ғурурни, кўрилган хўрликни иккала йигит ҳам буткул унутишни исташганди. Лекин мана орадан шунча йил ўтиб Абдуллоҳ шу воқеани беихтиёр эслади.
Ўша куни Абдуллоҳнинг ер қадар залил бўлган кўнглидан Аллоҳ хузурига юксалган илтижолар бекор кетмаганди. Бугун барча ёнига яқинлашмай анча наридан ўтаётган, сўзлари эътиборсиз қолаётган, одамнинг таъбини хира қиладиган даражада абгор усти-боши кийган бу қария бундан бир неча йил олдин икки ўспиринни ҳаққини еб кетган ўша Шуҳрат ака эди. У нафақат шуҳратидан, балки мол-давлатидан, обрў-эътиборидан маҳрум бўлган. Увадаси чиқиб кетган картон қоғозини қалтираган қўллари билан ерга тўшаб, унинг устига ўтираётган қария ўзига тикилиб турган басавлат, кийимлари ўзига ярашиб турган, кўринишидан ўзига тўқлиги, обрўли ташкилотда ишлаши сезилиб турган кишига қараб, тушунарсиз қилиб алланималарни ғўлдираниб, қўлини чўзди.
Абдуллоҳ бир пайтлар уй қураётганини, иш оғир эмаслигини, ўғиллари ёрдам беришини, яхшигина ҳақ тўлашни бурро-бурро айтган тиллар наҳот шунчалик тушунарсиз сўзлаётган бўлса, дея ўйлади. Шу аснода чўнатига пул чиқариб унга берди. Лекин қария ўзига боядан бери тикилиб турган, энди ҳиммат кўрсатган бу инсонни анча йиллар олдин ўз кўрсатмаси билан ҳақлари берилмай, ҳайдаб юборилган йигитлардан бири эканлигини, унинг кўзларида эса ҳам алам, ҳам Аллоҳ таолонинг қудратига бўлган ишонч акс этганини кўрмади. Аниқроғи ғафлат туманида хиралашган кўзлар буни кўришга қодир эмасди.

Нигора МАМАСАИДОВА